Αποσαφηνίζοντας τι είναι και τι δεν είναι η Δημοκρατία
Τετάρτη 6 Δεκεμβρίου 2017
«Σε μια Δημοκρατία το υψηλότερο αξίωμα είναι αυτό του πολίτη».
(Φίλιξ Φρανκφούρτερ, Αμερικανός δικαστής). Η σημασία της πιο πάνω φράσης δεν είναι ότι κάθε πολίτης από μόνος του, κατέχοντας το υψηλότερο αξίωμα, μπορεί να κάνει «ό,τι γουστάρει», αλλά ότι οι περισσότεροι πολίτες μαζί ορίζουν την τύχη της χώρας τους, είτε προς το καλύτερο είτε προς το χειρότερο.
Όπως συμβαίνει και με πολλά άλλα πράγματα στην Ελλάδα, έτσι και η έννοια της Δημοκρατίας έχει κακοποιηθεί τόσο πολύ, ώστε τα πάντα κατέληξαν πολτός. Ποιες έννοιες συνήθως συγχέονται;
- Τα πολιτικά δικαιώματα συγχέονται με τα ατομικά δικαιώματα.
- Ο νόμος της πλειοψηφίας συγχέεται με το «δίκιο» μιας τάξης (π.χ.«νόμος είναι το δίκιο του εργάτη»)
- Η υποχρέωση τήρησης των νόμων συγχέεται με το δικαίωμα τής - υπό όρους - πολιτικής ανυπακοής.
- Η Δημοκρατία συγχέεται με την οχλοκρατία.
- Η Πολιτική συγχέεται με τον χουλιγκανισμό.
- Το δικαίωμα της Ελευθερίας του λόγου συγχέεται με τις βιαιότητες.
- Το δικαίωμα της Συνάθροισης συγχέεται με τις καταλήψεις.
- Η νόμιμη βία που οφείλει να ασκεί, τηρώντας τους κανόνες, το κράτος συγχέεται με την παράνομη βία εκείνου ο οποίος θεωρεί ότι αδικείται.
Όμως, η Δημοκρατία: δεν είναι ένα σύστημα Απόλυτης Ελευθερίας.
Είναι το πιο ελεύθερο σύστημα που έχουμε γνωρίσει μέχρι τώρα.
Δεν ευλογεί την παραβίαση των κανόνων συμβίωσης.
Απλώς επιτρέπει σε όλους να συμμετάσχουν στον ορισμό αυτών των κανόνων.
Δεν είναι ένα σύστημα που επιτρέπει στις μειοψηφίες να κάνουν ό,τι θέλουν.
Είναι ένα σύστημα που επιτρέπει στις μειοψηφίες να λένε ό,τι θέλουν, έτσι ώστε να πείσουν και να γίνουν με τη σειρά τους κάποια στιγμή πλειοψηφία για να ορίσουν τους κανόνες.
Δεν επιτρέπει καν στην πλειοψηφία να κάνει ό,τι θέλει.
Υπάρχουν τα θεμελιώδη δικαιώματα κάθε ατόμου που δεν μπορεί να καταπατήσει ούτε το 99,9% του υπόλοιπου λαού.
Η διαστρέβλωση της έννοιας της Δημοκρατίας
Στον ιδεολογικό «χυλό» της χώρας μας τα πάντα είναι «Δημοκρατία». Π.χ. Αν κάποιος θεωρεί έναν κανόνα δίκαιο και αυτός δεν έχει θεσπιστεί, τότε καταλήγει στο ρηχό συμπέρασμα ότι «Δεν υπάρχει Δημοκρατία».
Το πρόβλημα όμως είναι ότι η Δημοκρατία:
- είναι μέθοδος θέσπισης κανόνων και όχι οι κανόνες καθ' εαυτοί.
- ξεκινά από την ταπεινόφρονα παραδοχή ότι κανείς δεν ξέρει τι είναι δίκαιο και γι' αυτό επιτρέπει στην πλειοψηφία των πολιτών να το ορίσουν.
- δεν εξασφαλίζει σοφά αποτελέσματα (δημοκρατικά εξελέγη ο Αλκιβιάδης ο οποίος οδήγησε την Αθήνα στην καταστροφή). Διασφαλίζει όμως ότι οι άνθρωποι θα δρέπουν τους καρπούς των σωστών αποφάσεων και θα υφίστανται τις συνέπειες των λαθών τους.
«Ο ρόλος της Δημοκρατίας δεν είναι να κάνει τους ανθρώπους ευτυχισμένους. Ούτε σκοπός της είναι να αγαπιόμαστε όλοι μεταξύ μας. Είναι μία συμφωνία που μας επιτρέπει να διαχειριζόμαστε καλύτερα τις διαφωνίες μας ή τέλος πάντων, να τις διαχειριζόμαστε με το μικρότερο δυνατό κόστος». Ρεζίς Ντεμπρέ (Γάλλος φιλόσοφος, θεωρητικός του Μαρξισμού)
Οι «μαύρες τρύπες»
Φυσικά, το πολίτευμα της Δημοκρατίας δεν είναι τέλειο. Όχι με την έννοια ότι δεν παράγει άριστα αποτελέσματα. Το πρόβλημα με τη Δημοκρατία είναι ότι και ως διαδικασία έχει κι αυτό τα όριά του, τις σκιές του, τις μαύρες τρύπες του.
- Ουδέποτε μια συλλογική απόφαση μπορεί να ικανοποιήσει πλήρως ένα άτομο ή - πολύ περισσότερο - όλα τα άτομα. Γι' αυτό ακριβώς εφευρέθηκε η Δημοκρατία. Για να θεσπίζει εκείνους τους συμβιβασμούς που θα ικανοποιούν σε μεγάλο βαθμό τους περισσότερους ανθρώπους.
- Η Δημοκρατία έχει κόστος: Απαιτεί συνεχώς επαγρύπνηση. Η Δημοκρατία δεν τελειώνει με τις εκλογές. Οι πολίτες έχουν υποχρέωση διαρκούς συμμετοχής στη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Ελέγχουν αυτούς που εξέλεξαν, πιέζουν - με δημοκρατικά μέσα μόνο - για τη λήψη των αποφάσεων που θεωρούν σωστές, εναντιώνονται σε κάθε απόπειρα καταστρατήγησης των νόμων· είτε αυτή επιχειρείται από τα πάνω είτε από τα κάτω, δηλαδή από ομάδες πολιτών που θέλουν να επιβάλουν με παράνομες πράξεις τη θέλησή τους.
- Στη Δημοκρατία, κανένας σκοπός δεν αγιάζει τα αντιδημοκρατικά μέσα και η καταστρατήγηση των νόμων - δηλαδή η ακύρωση της θέλησης της πλειοψηφίας- δεν μπορεί ποτέ να νοηθεί ως δημοκρατική πράξη.
Μεγαλύτερος εχθρός είναι η πολυπλοκότητα
Ο μεγαλύτερος εχθρός της Δημοκρατίας είναι η πολυπλοκότητά της. Οι πολίτες δύσκολα μπορούν να καταλάβουν τους μηχανισμούς λήψης των αποφάσεων, τους συμβιβασμούς που πρέπει να γίνονται ώστε να προχωρούν τα πράγματα και δύσκολα μπορούν να δικαιολογήσουν την έλλειψη ριζοσπαστισμού που τη χαρακτηρίζει. Η Δημοκρατία είναι μια γκρίζα διαδικασία που λατρεύει τη διαφωνία, αλλά για να έχει αποτελέσματα πρέπει να επιτύχει τη συμφωνία.
Από τη στιγμή που διευρύνεται ο αριθμός εκείνων οι οποίοι συμμετέχουν στη διαδικασία λήψης αποφάσεων προστίθεται αναγκαστικά πολυπλοκότητα στο σύστημα. Είναι διαφορετικό να αποφασίζει ο ελέω Θεού μονάρχης και διαφορετικά μία κυβέρνηση που λογοδοτεί στο Κοινοβούλιο και ελέγχεται από τη δικαστική εξουσία.
Εκεί, όμως, βρίσκεται η αχίλλειος πτέρνα της. Όσο προστίθεται πολυπλοκότητα στο σύστημα, τόσο πιο ακατανόητο γίνεται.
Ο μέσος πολίτης:
- δεν μπορεί να κατανοήσει τις δαιδαλώδεις διαδικασίες που απαιτούνται για τη λήψη μίας απόφασης ή τις ισορροπίες που πρέπει να κρατηθούν, επειδή ακριβώς στη διαδικασία εμπλέκονται πολλοί ανεξάρτητοι συνομιλητές.
- δεν μπορεί να καταλάβει, γιατί πρέπει να γίνουν πράγματα για τις μειονότητες ώστε να αποκτήσουν ίσες ευκαιρίες με τις πλειονότητες. Έτσι, οι πολίτες απλοποιούν την πολυπλοκότητα της Δημοκρατίας, υιοθετώντας εύκολες και γοητευτικές θεωρίες σε συνωμοσίες στις οποίες πρωταγωνιστούν οι «Εβραίοι», η «παγκοσμιοποίηση», οι «Αμερικανοί», οι «Αγγλοσάξωνες» (όπως γοητεύονται να πιστεύουν οι Γάλλοι). Εδώ, όμως, βρίσκει εύφορο έδαφος ο παντός τύπου λαϊκισμός, που τροφοδοτεί και σιτίζεται από αυτές τις απλοϊκότητες...
Ο μέσος πολίτης ακούει πιο εύκολα τις κραυγές και τις υστερίες εκείνων που εξηγούν τον κόσμο με απλοϊκά σχήματα, είτε εμπεριέχουν συνωμοσίες είτε όχι. Αυτό μεταφράζεται σε πολιτική στάση σε περιόδους οικονομικής δυσπραγίας. Όπως και σήμερα θα προτιμήσει λύσεις απλοϊκές, άσχετα αν αυτές δεν οδηγούν πουθενά».
Πάσχος Μανδραβέλης, «Οι πραγματικοί εχθροί της Δημοκρατίας» / Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, διασκευή